bizimaz.az Xəzərin statusu ilə bağlı konvensiyanın qəbul olunması heç şübhəsiz ki, ilin ən mühüm siyasi hadisələrinin sırasına yazılmalıdır.  Prosesin ən böyük göstəricisi budur ki, 22 illik üzücü danışıqların nəticəsində olsa da, SSRİ-nin süqutundan sonra Xəzərlə bağlı yaranmış qeyri-müəyyən vəziyyəti dinc yolla, hərbi qarşıdurmalar olmadan aradan qaldırmaq və xoşagəlməz ixtilafların dərinləşməsindən qaçmaq mümkün oldu, halbuki belə vəziyyətlərin yaranması üçün dəfələrlə zəmin olmuşdu.

Bizim üçün əsas nədir? Azərbaycan Türkmənistanın gülünc iddialarından və İranın ciddi təhdidlərindən qurtardı: əsas çərçivə artıq müəyyən olubdur və indi qalır, digər detalları bunun əsasında müəyyən etmək və razılaşdırmaq.

Prosesə maraq çox böyük oldu: xarici ekspertlər məsələni diqqətlə izləyirdilər. Ola bilsin, kimsə düşünürdü ki, problemi dinc yolla və danışıqlar vasitəsilə həll etmək üçün Xəzəryanı ölkələrin siyasi mədəniyyəti yetərli olmayacaq və burada da daha bir münaqişə ocağı yaranacaqdır.

Başqa biri isə prosesi daha çox Rusiyanın maraqları və qazancları prizmasından nəzərdə saxlamağa çalışırdı, çünki sirr deyildir ki, Xəzərdə əsas hərbi-dəniz gücü məhz Moskvadır.

Elə biz də məsələnin bu aspektinə toxunmaq istərdik. Xarici ekspertlərdən birinin maraqlı fikri oldu: Rusiya təhlükəsizlik baxımından uddu, qalır, indi onun digər qazanclarını aydınlaşdırmaq...

Bəs nədən xarici ekspertlər bu cür düşünürlər? Səbəb sadədir: Kreml Xəzəri digər dəniz güclərinin üzünə bağlaya bildi. Xəzəryanı dövlətlərin arasında onunla hərbi cəhətdən yarışa bilən ikinci dövlət yoxdur, hətta gənc sahil dövlətlərinə başağrısı olmağı sevən İran belə Rusiyanın adı gələndə dərhal qınına çəkilməyə üstünlük verir.

Rusiya üçün əsas odur ki, bura ABŞ və ya NATO yol açmasın. Bu məsələni isə o, həll etdi. Amma burada yenə də bir detal var. Biz prosesi rusiyalı təhlilçilərin prizmasından aydınlaşdırmağa çalışdıq, onların isə təhlillərində tam arxayınlıq hələ yoxdur.

Məsələn, rusları ABŞ-la Qazaxıstan arasında hərbi logistika sahəsindəki əməkdaşlıq perspektivləri çox narahat edir. Astana burada Xəzəryanı dövlətlər üçün, eləcə də yeni qəbul olunmuş konvensiya üçün problemin olmadığını israr edir: onlar iddia edirlər ki, gələcək əməkdaşlıq yalnız və yalnız Xəzər vasitəsilə Əfqanıstana hərbi yük daşımalarını əhatə edəcək.

Fəqət, rusları belə səmimi açıqlamalar və vədlər qane etmir, onlar amerikalıları buralarda, ümumiyyətlə, görmək istəmirlər, sanki digər bir  ölkənin gəmisi Xəzərdə görünsə, dəniz öz bəkarətini itirəcək... 

Bu səbəbdən konvensiya imzalamaq bir iş, onu daim rəhbər tutmaq isə  iki iş deməkdir, çünki hüquqa və qanuna hörmət beynəlxalq siyasətdə də problemdir. Amma əvvəldə qeyd etdik ki, 22 il ərzində Xəzəryanı ölkələr mübahisələri dinc yolla, qarşıdurma olmadan həll edə bildilərsə, ümid etmək olar ki, gələcək üçün də böyük narahatlıq olmayacaq.

Fəqət, daha bir “amma” məsələsi var burada . Məsələn, illər idi ki, Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri Xəzərin dibilə regionun karbohidrogen ehtiyatlarını Avropaya çıxaracaq boru xəttini inşa edə bilmirdi. Səbəb və maneə yenə Rusiya idi. Bəs bundan sonra nə olacaq? Konvensiya məsələni müsbət həll edir. Amma rusiyalı təhlilçilər bu haqda elə əvvəlki qısqanclıqla yazmaqda davam edirlər.

Burada adamın yadına azərbaycanlıların bir zərb-məsəli düşür: “qardaş kimi bölmək”, yoxsa “yarı bölmək”...

Qərəz, adamın ağlına dərhal bir sual gəlir: Xəzər “qardaş kimi bölündü”, yoxsa “yarı”?..

“Qardaş kimi bölgü”nün bir ciddi nöqsanı var ki, qardaşların böyüyü və kiçiyi olur. Ona görə də suala cavab verməyə tələsmirik. Amma bizə elə gəlir ki, hələ Xəzəri “qardaş kimi” bölmüşük; əski böyük qardaşımız dənizdə hərbi hegemonluğu əlində saxladı, bu isə az iş deyil, xüsusən də nəzərə alanda ki, mübahisəli məqamlarda problemləri Haaqa Məhkəməsindən də irəli məhz hərbi güc həll edir.

Bəli, Rusiya indinin özündə hesab edir ki, Xəzərdən Suriyanın şəhərlərini raket atəşinə tutmaq olar, amma Xəzərin dibilə boru çəkmək olmaz, guya ki, bu, dənizin ekosisteminə ziyan vurar. Halbuki əsl motiv tamamilə başqadır: rusları Xəzərdə suitilərin, nərə balıqlarının taleyi yox, “Qazprom”un Avropa bazarındakı mövqeləri narahat edir, onlar əslində bunu itirməkdən ehtiyat edirlər. Ona görə də bir az əvvəldə dedik ki, Xəzər hələ ki “qardaş kimi” bölünübdür...

bizimaz.az “Anca kim, səy eylədim nazik cəmalın görməyə,

Zərrəcə yumşalmadın, ey könlü zindan erməni".

(Nəsimi)

Ermənistanın təzə prezidenti Paşinyan köhnə prezidenti Köçəryana qarşı cinayət işi açıbdır. Hətta bir müddət onu türməyə də basmışdı. İndi Köçəryan yandığından bilmir nə desin, Paşinyanı... Azərbaycanın maliyyələşdirdiyini söyləyir. Açığı, biz Qafqazda bu tip bəyanatlara öyrəşmişik, bilirik ki, orda kimin kimdən xoşu gəlməsə “azərbaycanpərəst” adlandırır. Güzgüvari əksi də bizdədir - bizdə axmaq adama erməni demək söyüş kimi bir şeydir. O cümlədən, hökumət müxalifəti həmişə ermənipərəst adlandırmaqdan zövq almışdır. Ancaq ilk dəfədir bu cür ittihamlar eks dövlət başçısı səviyyəsində və dövlət başçısına yönələrək səslənir.

Təbii, Köçəryanı danışdıranın, necə deyərlər dilinə dilçək verənin Moskvada oturduğu məlum məsələdir. Ruslar onların orbitindən az-maz da olsa sivişməyə can atan Paşinyanın ipini yığmaq üçün hələ nələr qarışdıracaqlar, hansı susmuş ağızları açacaqlar - şeytan bilir (Rusiyanın əməllərində çoxdan bəri allahlıq bir şey qalmayıbdır). Hətta lazım gəlsə, ən son anda təzə bir “nairiunanyan” tapıb əlinə avtomat verəcəklər, Ermənistanda növbəti siyasi qırğın törədəcəklər. Ancaq Paşinyanın ətrafında cərəyan edənlər, ermənilərin tez-tez Azərbaycanla bağlı çıxışlar eləməsi maraq doğurur.

Misal üçün, Köçəryan 2008-ci ildə Yerevanda mitinq edən camaatı güllələməsini Surət Hüseynovun Gəncə qiyamı ilə müqayisə etmişdir. Deyir azərbaycanlılar ordunun siyasətə qarışmasına imkan verdilər, o üzdən rayonlarını itirdilər. Məncə düşmən də olsa düzgün analiz edir. Necə deyərlər, dəlidən doğru xəbər. Çünki, buna istinadən “mən ordu siyasətə qarışmasın deyə ona əmr elədim camaatı qırsın” məntiqi Köçəryanın nə qədər debil adam olmasını da göstərir və adamı yandırır ki, gör biz kimlərə uduzmuşuq. Paşinyan hökumətini bizim maliyyələşdirməyimizə gələndə, bu daha dərin söhbətdir.

4-5 il qabaq bizim internet saytlarından birində Ermənistan əks-kəşfiyyatının rəisi Karapetyan haqda yazı dərc edilmişdi. Anonim müəllif bizim xüsusi xidmətlərə istinadən yazırdı ki, Azərbaycan kəşfiyyatçıları Karapetyanın bütün iş qrafikini, həyatını əzbər bilirlər, arvad-uşağı, məşuqəsi kimdir, cibində nə qədər pulu olur, hətta soyuducusunda hansı kolbasanı saxladığına qədər bizə məlumdur! Yazının heç bir yerində smaylik işarəsi qoyulmamışdı, zarafatla yazıldığı da qeyd olunmurdu. İndi mən Köçəryanın açıqlamasından sonra düşünürəm ki, bəlkə o yazı da tamamilə doğru imiş? Nə biləsən... Bəlkə də Paşinyan doğrudan da bizim kəşfiyyatın yetişdirdiyi, ora yerləşdirdiyi adamdır, pillə-pillə vəzifələrdə qaldırmağa vaxtımız az olduğu üçün birbaşa inqilab yapdıq, hakimiyyətə gətirdik, indi də bizim istədiklərimizi edir - Köçəryan, Sərkisyan, nə bilm hansı ...yan kimi savaş cinayətkarlarını cəzalandırmaqdadır. Qorbaçov haqda indiyə qədər də camaat danışır ki, o, Amerikanın adamı olubdur, hakimiyyətə gətiriblər SSRİ-ni içəridən dağıtsın. Məhşur tamaşada deyilən kimi: “Ştirlits hamının başını xarab edibdir”.

Mövzudan azca uzaqlaşmaq olmasın, bir ara bizim müxalifətdə gülməli adamlar olurdu, hakimiyyətin tərəfinə keçəndə deyirdilər gedirik hakimiyyəti içəridən dağıtmağa. Ancaq az keçməmiş ya hakimiyyət özü bunu dağıdırdı, ya da keçmiş cəbhədaşları piranya balıqlarının əlinə düşmüş qunduz balası kimi bunu tikə-parça edirdilər, uzun müddət müxalifət bataqlığının üzərində qan ləkələri yayılmış qalırdı. Eh, nə əcaib günlər gördük biz. O vaxt bəyə dedim, a bəy... Nəsə, mövzumuz ayrıdır.

Söhbəti ciddiyə alsaq, əslində Azərbaycan Ermənistanı maliyyələşdirəcək gücdədir, tarixən də ermənilər bizim torpaqlarda bəy kimi yaşayıblar. Bakının mərkəzində kef ediblər, neft milyonçusu olublar, hətta Azərbaycana rəhbərlik ediblər (1926-1929 arası, Levon Mirzoyan). Ruslar aranı qatıb düşmənçilik yaratmasa yenə buralarda xoşbəxt olmuşdular. Müharibə olmasa Bakı-Ceyhan neft xətti üçün ən qısa yol elə Ermənistandan keçirdi. O cümlədən, Ermənistan indiki təcrid vəziyyətində yox, nəqliyyat yollarının, böyük qlobal infrastruktur projelərinin içində idi. Ancaq onlar Qafqazın palıd pöhrəsi olmağı deyil, Rus imperiyasının bölgəyə çaldığı paz rolunu üstün biliblər. Qarabağı tutublar, əvəzində bütün Qafqazı itiriblər, çünki Qafqazın açarı Azərbaycandadır.

Ermənilər ürəklərində, gizli də olsa bunu başa düşürlər və hərdən bir-birini “Azərbaycandan maliyyələşməkdə” suçlayarkən həmin gizli hissləri büruzə verdiklərini anlamırlar. Qafqazda bu qədər pulu qoyub, okeanın o tayında dilənçilik etmək axmaqlıqdır. Sözgəlişi, biz hərdən ermənilərin pul verənlərinə də pul veririk.

bizimaz.az Sovet dövrünün axır illərini yaşayanlar yaxşı xatırlayar: ən böyük problemlərdən biri də tələbə qəbulu ilə bağlı idi. Bu sahədə korrupsiya ərşdə-gürşdəydi. Qəbul açıq-aşkar pulluydu. Universitetlərə (dövrün terminləri ilə desək, institutlara) qəbul olunanların artıq əksəriyyəti tələbə statusunu rüşvətlə qazanırdı. Hər kursda 5-10 faiz kasıb övladı pul-parasız qəbul ola, ya olmayaydı.

Universitetlərdə elə fakültələr və ixtisaslar vardı ki, yaxın düşmək mümkün deyildi. Bunlardan biri BDU-nun hüquq fakültəsiydi. Ela arasında ona qısaca “yurfak” deyirdilər. O biri isə camaat arasında “Medinistut” və qısaca “AMİ” (Azərbaycan Tibb Universitetinin adının riscası - Azerbaydjanskiy Medisiniskiy İnstitut) adlandırılan təhsil ocağının “leçfak”ı (müalicə-profilaktika fakültəsi) idi.

O zamanlar prestijinə görə üçüncü, dördüncü yerdə olan başqa institut və fakültələr də vardı: “jurfak”, “Narxoz”, “Avtonəqliyyat” (buranı bitirənlər “QAİ”-yə, indiki DYP-yə asan düzələ bilirdilər), tarix (bu fakültəni bitirənlər də partiya işinə daha rahat keçirdilər) və s.

Ancaq “leçfak” və “yurfak” prestijlərinə görə birinci-ikinci yerləri bölüşdürürdülər və qəbul qiymətləri çox bahaydı, 25 min rubldan başlayırdı. Təbii ki, bu fakültələrə daha baha, yaxud da bir az ondan ucuz qiymətə girənlər də  olurdu.

Bəs hamı bu fakültələrə rüşvətlə girirdimi? Xeyr. Kasıb adamların vunderkind övladları da ən azı iki “əla, iki ”yaxşı" qiymət alaraq bu fakültələrə daxil ola bilirdilər. Amma onların sayı az idi. Hazırda 670-700 bal toplayan abituriyentlərin sayı qədər o zamanlar da “oxuyan uşaqlar” tapılırdı.

Ancaq yuxarıda dediyimiz kimi, əksəriyyət o vaxtlar adıçəkilən universitetlərə böyük rüşvətlərlə, himayədarlıqla daxil olur, böyük rüşvətlər və ya “dayı tapşırığı” hesabına oxuyub bitirirdilər.

Hazırda millətin canına daraşan bisavad həkimlər, tamahkar hakimlərin, prokurorların bir xeylisi o dövrün məhsullarıdır.

Yaxşı ki, 1992-ci ildə qəbul qaydaları radikal şəkildə dəyişdirildi, “test inqilabı” bu sahədə elə bir dönüş yaratdı ki, valideynlər və abituriyentlər böyük ölçüdə hələ də o inqilabın bəhrəsini dadır.

Fəqət bir neçə ildir prestijli universitet və fakültələrin başında şəmşir-qılınc oynadılır. Ölkəyə çox sayda yüksək ixtisaslı tibb mütəxəssisləri lazım olduğu halda Tibb Universitetinin qəbul planında ixtisar edilir, universitetdə təhsil pullu (həm də ifrat bahalı) müstəviyə keçirilir.

Artıq yalnız varidatı orta statistik göstəricilərdən yuxarı olan valideynlərin, bir də varlıların övladları həkim ola biləcəklər. Söz yox, sovet dövründə olduğu kimi, yenə də kasıb ailələrin vunderkind, erudisiyalı övladları da həkim olmaq arzularını gerçəkləşdirə biləcəklər. Amma elələrini sayı nə qədər olacaq? 3-5, lap olsun 10 nəfər.

Yerdə qalanlar isə onlardan 100-150 bal az toplayan, amma ildə 4000-4500 manat təhsil haqqı ödəmək imkanı olan “varlı” tələbələr olacaq. Elə böyük imkanı olmayan, amma övladının həkim olmasını istəyən ortabab adamlar maddi sıxıntı çəkəcək, borca düşəcəklər. Bəlkə də onların övladları məcburiyyət üzündən təhsillərini yarımçıq qoymalı olacaqlar.

Nəticədə zamanla klinikalar, poliklinikalar, hospitallar, dispanserlər pulla oxumuş, təhsildə o qədər də fərqlənməmiş, birtəhər diplom almış tibb mütəxəssisləri ilə dolacaq.

Ondan sonra ölkə səhiyyəsinin yüksək səviyyəsindən necə danışmaq olar? Tərs kimi, son illərdə xarici ölkələrdə ixtisasını artırmağa yollanan tibb mütəxəssislərinin də sayı azalıb.

Uzun sözün kəsəsi, dövlət sözügedən istiqamətdə hər şeyi özbaşına buraxmamalıdır, monopoliya yaratmaq istəyənlərə, çoxlu pul qazanmağı düşünənlərə yaşıl işıq yandırmamalıdır.

Azərbaycan xalqı onsuz da sağlamlığı ilə öyünə biləcək durumda deyil. Adamlar çökməyincə həkimə getmirlər. Onlar bir də naşı, bisavad həkimlərin əlinə düşüb məhv olacaqlar, ya da son 20 ildə dəb halını almış yolu tutacaqlar - borca girərək can sağlığını ölkə xaricində axtaracaqlar.

Dünya qədər bilirdim, adım kimi bilirdim. Zəng vurmağımı istəmir. Xəstə olduğunu öyrənib ona zəng vurmağım ruhuna yük olardı. Səsi pis gələrdi, dağılardıq ikimiz də.